De narcistische persoonlijkheidsstoornis (NPS) is een persoonlijkheidsstoornis die wordt gekenmerkt door een overdreven gevoel van eigenwaarde, een sterke behoefte aan bewondering en een laag inlevingsvermogen. De stoornis kan worden gezien als de pathologische (ziekelijke) vorm van narcisme. Naar schatting lijdt 0,7-1% van de bevolking aan NPS. De aandoening komt in meerderheid voor bij mannen (50-75% volgens het DSM-IV).
Kenmerken
Kenmerkend voor mensen met een narcistische persoonlijkheidsstoornis is een groot gevoel van eigenwaarde. Zij vinden zichzelf bijzonder en belangrijk en verwachten van anderen dat dezen hen met speciale aandacht behandelen. Deze zelfoverschatting lijkt samen te hangen met een snel gekrenkt ego. Patiënten kunnen dan ook makkelijk depressief worden. Relatieproblemen en problemen op het werk komen veel voor als gevolg van hun stoornis. Dat levert stress op waar zij vervolgens slecht tegen bestand zijn. De narcistische persoonlijkheidsstoornis heeft niet de neiging om met het klimmen der jaren minder te worden. Ouder worden is op zich al een krenking van het zelfbeeld. Midlifecrisis komt dan ook veelvuldig voor.
Mensen met een narcistische persoonlijkheidsstoornis zijn ambitieus en belust op roem en fortuin. Zij pochen over hun eigen prestaties, dromen van succes en denken dat ze uniek zijn, waardoor zij alleen begrepen kunnen worden door mensen die zelf ook bijzonder zijn. Zij willen graag bewonderd en op hun wenken bediend worden. Ook zijn zij vaak jaloers of denken juist dat anderen jaloers zijn op hen. Zij worden arrogant en hooghartig gevonden.
Strijd en woede zijn belangrijke bestanddelen in het leven van mensen met deze aandoening. Alles moet gebeuren op de manier zoals zij dat willen en ze kunnen razend worden als iemand daarop iets aan te merken heeft. De kwetsbaarheid van het zelfgevoel komt enerzijds tot uitdrukking in grote behoefte aan bewondering en anderzijds in de grote woede waarmee zij kunnen reageren op een belediging of veronachtzaming.
Relaties met andere mensen verlopen vaak moeizaam. Patiënten halen zich ook gemakkelijk de woede van anderen op de hals doordat zij zich niet aan algemene normen en waarden houden. Zij spannen mensen voor hun karretje en buiten hen zelfs uit. Regels zijn er alleen voor anderen, lijken zij te denken.
Mensen met een narcistische persoonlijkheidsstoornis tonen weinig begrip en zullen zich vooral met anderen bezighouden om er zelf beter van te worden. Het vermogen om zich in te leven in andermans gevoelens is beperkt.
Classificatie
Het DSM-IV definieert de narcistische persoonlijkheidsstoornis als een pervasief patroon van grootsheid (in fantasie of gedrag), behoefte aan bewondering en gebrek aan inlevingsgevoel, meestal beginnend in de vroege volwassenheid en aanwezig in verschillende situaties. De stoornis kan worden gediagnosticeerd als sprake is van vijf of meer van de volgende criteria:
- De persoon heeft gevoelens van grootsheid en eigen belangrijkheid (hij overdrijft bijvoorbeeld zijn prestaties, talent, kennis, contacten en persoonlijke eigenschappen en eist als superieur beschouwd te worden, ook als zijn prestaties hiertoe geen aanleiding geven).
- De persoon is geobsedeerd door fantasieën over succes, roem, (al)macht, genialiteit (de cerebrale narcist), schoonheid of seksuele prestaties (de somatische narcist) of een ideale, blijvende liefde.
- De persoon ziet zichzelf als uniek en meent dat hij alleen begrepen kan worden door even unieke of speciale mensen (of instellingen).
- De persoon heeft enorme behoefte aan bewondering, aandacht en bevestiging of wil gevreesd en berucht zijn.
- De persoon gelooft dat hij meer rechten heeft dan anderen. Hij wil dat anderen zich aanpassen aan zijn "onredelijke" verwachting van een voorkeursbehandeling.
- De persoon is manipulerend en gebruikt anderen om zijn doel te bereiken.
- De persoon heeft een onderontwikkeld inlevingsvermogen. Hij of zij kan of wil geen rekening houden met de behoeften of opvattingen van anderen.
- De persoon is vaak jaloers, wat gepaard kan gaan met woede. Dit leidt tot paranoïde wanen, omdat hij denkt dat anderen jaloers zijn op hem en zich op dezelfde manier gedragen als hij.
- De persoon gedraagt zich arrogant. Hij voelt zich superieur, boven de wet verheven en alom aanwezig (magisch denken). Hij wordt kwaad als hij wordt tegengesproken door mensen die hij als minderwaardig beschouwt.
